Kampen for mangfaldet

Eit ord ein høyrer mykje om i villsaukretsar, er mangfald. Særleg i Austevoll var det veldig stort fokus på mangfald. Det er ikkje utan grunn. Eit stort mangfald er eit av dei viktigaste særtrekka til rasa, noko som er understreka i rasestandarden og i arbeidet for å ta vare på rasa. 

I flokken vår har vi mange typer og fargar. Då er det gøy å vere på tilsyn.

Under skildringa av særtrekka for rasa finn vi punktet «Stor genetisk variasjon og stort mangfald. Dette skal takast vare på.» For nokon som ikkje er kjent med rasa, vil det at dyra ikkje ser like ut vere ein av dei første tinga dei bit seg merke i med rasa. Det skilje den frå veldig mange andre husdyrraser, der normalen er at dei skal sjå veldig like ut.

Kva er so mangfaldet innan gamalnorsk sau? Det er viktig å vite at det ikkje berre fargane. Det er ulike typar dyr, både i storleik og fasong, ull, ulike typar temperament og so vidare. Ein av dei tinga eg arbeidde mest med når eg sat i styret til Norsk Villsaulag, var å få på plass ein rasestandard for gamalnorsk sau, og å formidle denne ut til alle som driv med rasen. Det var mildt sagt utfordrande å avgjere kva som er «innanfor» og kva som er «utanfor» i forhold til mangfaldet. Resultatet ber preg av eit visst slingringsmonn, men også med viktige avgrensingar: mangfaldet skal ikkje vere «kamuflasje» for innkryssing eller utvatning av rasa sine særtrekk.

Mangfaldet er ikkje berre grunnlag for frustrasjon og diskusjon. Mange av dei som driv med rasa synest at det er akkurat dette som verkeleg er gøy. Å gå rundt i flokken å kike på alle dei ulike typane. Nummeret på øyremerkja er ikkje det einaste som kan identifisere dei frå kvarandre. Alle dyra har sine særtrekk. Likevel kan mangfaldet vere lett å forsake i ei verd oppteken av rask profitt. Heldigvis er det pengar å hente i eit stort mangfald. Eit eksempel er sal av skinn. Om alle ser like ut, vert utvalet meir avgrensa og eksklusiviteten i at «ingen er like» borte. Eit stort mangfald, gjer rasa også meir motstandsdyktig mot sjukdom og gjer at den lettare kan tilpasse seg ulike driftsformer og behov. Det større bilete, som kanskje ikkje gjev klingande mynt i kassa, er at ut i frå denne rasa kan ein velje ut individ som kan danne grunnlaget for nye raser. Desse kan ha meir spissa eigenskapar. Eksempel på nye rasar avla fram frå gamalnorsk sau,  finn ein både i Norge og elles rundt Nord-Atlanteren. Dette kan verte viktig i arbeidet med å møte utfordringane som følgjer med eit meir ekstremt klima.

Mangfald i flokken

Sjølv om enkelte vil drage litt på det før dei innrømmer det: alle som driv med villsau, driv med utval. So lenge ikkje alle dyr får gå att, driv vi med utval. Alternativet er at naturen gjer utvalet, slik som er tilfellet for ville dyr. Då er det veldig viktig at ein har eit bevisst forhold til utval. Viss ikkje, vert det fort underbevisstheita som får råde. Då er det gjerne preferansar i utsjånad som vinn fram, og om få år har ein mista mykje av mangfaldet i flokken. Preferansar er også smittsamt. Det er lett for at «fine dyr» i ein flokk vert populær for sal som livdyr, og snart har alle like dyr. Det er her kampen kjem inn i biletet. Det å ta vare på eit stort mangfald, er ein kamp. Ein må heile tida leite etter kva eigenskapar eller trekk som er på vikande front i flokken. Då må ein både sette igjen søyelam og kjøpe vêrar som sikrar desse trekka. Dess mindre flokken er, dess vanskelegare er det naturleg nok å få til dette. Alternativet er sjølvsagt loddtrekning, sjølv om eg har til gode å høyre nokon som gjer det når dei står i bingen og skal sortere ut slaktedyr.

Like viktig som å sikre mangfaldet ein ser, er det ein ikkje ser. Det er sjølvsagt langt vanskelegare, men der fins råd. Eit stort mangfald i synlege trekk, vil auke mangfaldet for eigenskapane ein ikkje ser med det blotte auge. Fleire hanndyr, og oftare utskiftingar av hanndyr er også eit viktig tiltak. Norsk genressurssenter anbefaler 10 søyer pr vêr som eit tiltak for å sikre stort genetisk mangfald. Det kan by på både økonomiske utfordringar, og høgare tap som følgje av meir slåssing mellom hanndyr, men det er greitt å ha det i bakhovudet at fleire hanndyr er positivt for mangfaldet.

Vêrar av ulike typar er viktig for mangfaldet

Det er også viktig å prøve å få tak i hanndyr som er langt «ut i slekta». Å bytte fram og tilbake med ei anna besetning er ikkje positivt for mangfaldet. Om du nokon gong har lurt på kvifor eg og mange andre orkar å brukar sopass med tid og krefter på å opplyse om kva som er rasetypisk, og viktigheita av å ikkje krysse inn, er dette ein av motivasjonane. Dess fleire som har fokus på dette, dess fleire flokkar er det ein kan handle frå.

Det som truleg sit lengst inne for mange, er at ein av og til må velje det «nest beste» dyret, fordi dette har eigenskapar ein manglar i flokken. Eit anna tips er å ikkje bruke den flotte vêren eit år ekstra. Bruk heller sonen.

Avsluttingsvis vil eg oppmode alle som no skal i gong med å velje ut vêrar til avl og kva søyelam som skal få gå igjen, til å tenke på mangfaldet. Lukke til!